W tym dziale postaramy się przybliżyć historię oraz teraźniejszość zagadnień dotyczących narodowości śląskiej.
W dziale historycznym zapraszamy do tekstu Rafała Szymy. W sprawach bieżących prezentujemy wyniki ostatnich spisów powszechnych w Polsce i Czechach oraz analizę pisu z 2002 roku autorstwa Michała Plazy.
Poniżej natomiast kilka (być może dla wielu mało znanych) faktów historycznych:
a. W 1348 jako pierwsza uczelnia na wschód od Renu powstał Uniwersytet Praski, której „misją było kształcenie ‘czterech narodów’: Czechów, Ślązaków, Bawarczyków i Sasów.” (cyt. za Norman Davies „Mikrokosmos. Portret Miasta środkowoeuropejskiego”. Kraków 2002, s. 155)
b. Kronikarz Polski Jan Długosz pisał w połowie XV wieku: „Żaden naród sąsiadujący z Królestwem Polskim nie jest bardziej zawistny i wrogi Polakom od Ślązaków” (cyt. za Krzysztof Karwat „Jak Hanys z Gorolem. Rozwazania o Górnym Sląsku”. Katowice 1999, s. 27)
c. W 1531 roku mieszkający w Krakowie Anzelm Eforyn, śląski humanista i lekarz, w korespondencji z Erazmem z Rotterdamu zaznacza „SILESIUS, NON POLONUS” (Ślązak, nie Polak)”
d. W 1570 roku w Wittenberdze ukazała się drukiem publikacja Joachima Cureusa (ur. 1532 w Kożuchowie, pow. nowosolski) GENTIS SILESIAE ANALES, czyli Historia narodu śląskiego. (patrz: red. Joanna Rostropowicz „ŚLĄZACY od czasów najdawniejszych do współczesnych. SCHLESIER von den frühesten Zeiten bis zur Gegenwart“, t. III, Opole 2009)
e. W trakcie tworzenia się narodów wg współczesnych standardów, czyli od Wiosny Ludów, w 1849 roku w Dzienniku Górno-Szlązkim ukazuje się „Odezwa do Ludu Górno-Szlązkiego” autorstwa Jana Gajdy z pow. lublinieckiego, w której wzywa do powstania Ligi Górno-Szlązkiej, mającej „narodowość szlązką popierać”
f. W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku było kilka organizacji, które uważały, że Ślązacy są odrębnym narodem pomiędzy Polakami i Niemcami. Co więcej, taki pogląd podzielali także urzędnicy reprezentujący Komisję Międzysojuszniczą Rządzącą i Plebiscytową Górnego Śląska, składającą się z przedstawiciele rządów Wielkiej Brytanii, Włoch, Francji i Stanów Zjednoczonych, czego dowodem jest załączony do naszej skargi kserokopia paszportu, gdzie mieszkańcowi Jemielnicy, pow. strzelecki wpisano narodowość, a nawet przynależność państwową jako GÓRNOŚLĄSKĄ (patrz załącznik nr 3)
g. W okresie międzywojennym polski językoznawca, jeden z najwybitniejszych w historii tej dyscypliny, Jan Niecisław Ignacy Baudouin de Courtenay, powiedział: „Żaden warszawski polityk, który chciał zmienić Kaszubów, Ślązaków, czy Białorusinów w Polaków, nie miał, prawa czuć się dotknięty tym, że carska administracja próbuje zmienić Polaków w Rosjan” (cyt. za Norman Davies „Boże Igrzysko” t. II, Znak, Kraków, 1992, s. 87–88)